توضیحاتی درباره زنبور عسل و زهر آن

 

زهر زنبور عسل

 

در میان بسیاری از انواع حشرات، فقط تعداد خیلی محدودی از آنها توانایی دفاع از خود را توسط نیش و  تزریق زهر دارند. تمام حشراتی که قادر به نیش زدن هستند جزو راسته بالغشائیان (Hymenoptera) محسوب می شوند که مورچه ها، زنبورهای معمولی و زنبور عسل را در بر دارد. عقیده بر آن است که نیش زدن از دستگاه تخم گذاری اجداد گونه های بالغشائیان شکل گرفته و فقط ماده های آنها می توانند نیش بزنند. نیش آنها در انتهای شکم و یا نزدیک آن قرار دارد. بنابراین، دردی که از نیش زدن زنبور عسل وارد شود، دفاع از کلنی خودش است که توسط گاز گرفتن ایجاد نمی شود بلکه به علت نیش زدن پدید می آید. 

حشرات متعدد سمی دیگری وجود دارند که زهر ترشح می کنند و معمولاً بدن خود را با آن می پوشانند، زخم ها را به وجود می آورند و آن را در زخم تزریق می کنند یا آن را از طریق قسمت های دهان یا نیش زدن اعمال می کنند. در بعضی موارد زهر برای دفاع کردن فردی یا در مورد حشرات اجتماعی، برای دفاع از کلنی مورد استفاده قرار می گیرد. اما زهر در کشتن طعمه (مثل بعضی زنبورها یا عنکبوت ها) یا جهت از حرکت انداختن و حفاظت کردن طعمه (برای خوشان یا بچه های در حال رشد خود) نیز بکار می رود.

زهر زنبور عسل به وسیله دو غده دستگاه نیش زنبورهای کارگر تولید می شود. تولید آن طی دو هفته اول عمر کارگر بالغ تکامل یافته و هنگامیکه زنبور کارگر به دفاع از کندو و چرا مشغول می گردد به حداکثر می رسد. همچنانکه زنبور پیرتر می شود، میزان زهر کم می گردد. تولید زهر زنبور ملکه در مواقع اضطراری حداکثر است و علت آن این است که باید برای مقابله فوری با ملکه های دیگر بکار برد. وقتی که زنبوری نیش می زند، معمولاً همه 15/0 تا3/0 میلی گرم زهر ذخیره در کیسه زهر را تزریق نمی کند. وقتی که حیوانی باپوست سفت، مثل انسان را نیش می زند، نیش و همه دستگاه آن از جمله کیسه زهر، عضلات و مرکز عصبی خود را از دست خواهد داد . معهذا این اعصاب و عضلات زهر تزریقی را برای مدتی یا تا خالی شدن کیسه زهر نگه می دارد. از دست رفتن چنین بخش بزرگی از بدن، سبب مرگ زنبور می گردد. متوسط مصرف کشنده برای یک انسان بالغ 8/2 میلی گرم زهر به ازای هر کیلو گرم وزن بدن است، بدین معنی که شخصی با وزن 60 کیلو گرم با تزریق 168 میلی گرم زهر زنبور 50%  شانس زنده ماندن را دارد. به فرض اینکه هر زنبور همه زهر خود را تزریق کند و 3/0 میلی گرم زهر در هر نیش زدن وجود داشته باشد، نیش نمی تواند برای چنین شخصی کشنده باشد. برای یک بچه به وزن 10 کیلوگرم، کمتر از 90 نیش می تواند کشنده باشد. بنابراین رفع سریع نیش ها مهم است. معهذا، اکثر مرگ های انسان از یک یا چند نیش زنبور به سبب عکس العمل حساسیت، سکته قلبی یا خفگی حاصله از ورم کردن اطراف گردن و دهان نتیجه می شود. معهذا مصرف زهر زنبور در دزهای کم می تواند مزیتی در مداوای تعداد زیادی از دردها باشد. این ارزش درمانی زهر زنبور نزد بسیاری از تمدنهای قدیم شناخته شده بود. امروزه فقط مصارف آن در داروهای انسانی و دامپزشکی رایج است.